Ten projekt badawczy został sfinansowany przez Narodowe Centrum Nauki (NCN) w Polsce w ramach programu SONATA. Kierownikiem była dr hab. Paulina Pospieszna, a wykonawcą mgr Aleksandra Galus.
Poniżej opis i a w zakładce Publikacje wykaz artykułów naukowych przedstawiających wyniki tego grantu badawczego.
Celem badań, które prowadzone były w ramach opisywanych badań w latach 2013-2018, było określenie przyczyn, form współpracy z różnymi partnerami krajowymi i zagranicznymi, a przede wszystkim skuteczności pomocy na rzecz demokracji, która pochodzi z tych państw. Chociaż istnieje wiele badań na temat organizacji pozarządowych jako odbiorców pomocy, niewiele jest badań na temat organizacji pozarządowych jako dawców pomocy demokracji. Dlatego badania te wypełniać miały lukę skupiając się na organizacjach pozarządowych z młodych krajów-donatorów, a w szczególności z państw Grupy Wyszehradzkiej, które zajmują się promowaniem demokracji.
Mając na uwadze bogatą literaturę na temat roli społeczeństwa obywatelskiego, a także na temat pomocy zagranicznej dla organizacji pozarządowych, warto odnotować, iż niewiele badań zostało przeprowadzonych na temat szczególnej pomocy udzielanej wybranych grupom społeczeństwa obywatelskiego. Biorąc pod uwagę ten bliski związek między rolą kobiet w polityce a demokracją i pokojem, wzmocnienie pozycji kobiet oraz wykorzystanie ich talentu i przywództwa stało się ważnym priorytetem społeczności międzynarodowej. Badacze zwracają uwagę na fakt, że w okresie budowania pokoju (ang. peacebuilding), kobiety są często jednym z głównych odbiorców programów skierowanych do społeczności obywatelskiej. Dlatego w badaniu mającym na celu ocenę wpływu pomocy na rzecz demokracji, analizowano konkretne rodzaje pomocy, jedną z nich było wzmocnienie pozycji politycznej kobiet. Badanie to było motywowane pytaniem, czy pomoc na rzecz demokracji, która ma na celu wsparcie kobiet w państwach po zakończeniu konfliktu wewnętrznego ma pozytywny wpływ na ich pozycję polityczną. W następnej kolejności zdecydowano o podjęciu badań, prowadzonych na szeroką skalę we współpracy z wieloma organizacjami pozarządowymi, formułując następujące pytania szczegółowe: 1) Dlaczego organizacje pozarządowe z młodych krajów donatorów wybierają zagraniczną młodzież jako odbiorców swoich działań na rzecz wspierania demokracji? 2) W jaki sposób wspierana jest młodzież w państwach docelowych? Jaki rodzaj demokracji jest promowany przez organizacje? 3) Czy młodzi ludzie w państwach docelowych potrzebują tego wsparcia? 4) Jaki jest wpływ projektów pomocy na bezpośrednich beneficjentów, a mianowicie na młodych ludzi – czy wysiłki te są skuteczne w kontekście rozpowszechniania norm i praktyk demokratycznych?
Takie zawężenie badań wiązało się z wyborem odpowiedniej perspektywy teoretycznej oraz adekwatnej metodologii badań. Po pierwsze, zdecydowano się na wybór formy pomocy na rzecz demokracji, która kierowana jest do młodych ludzi. Powszechnie uznaje się, że społeczeństwo obywatelskie ma wpływ na wszystkie etapy procesu demokratyzacji: liberalizacji, transformacji oraz konsolidacji demokracji. Aktywni, świadomi, poinformowani i zdeterminowani młodzi obywatele są ważni nie tylko dla budowania, ale i stabilności demokracji. Sformułowano założenie badawcze, że organizacje pozarządowe z Polski, Czech, Słowacji i Węgier promując demokrację wśród młodych ludzi w szczególności wspierają aktywność obywatelską głównie poprzez programy edukacyjne, ponieważ same będąc odbiorcami pomocy zagranicznej oraz będąc zaangażowane w przemiany demokratyczne w swoich państwach dostrzegają, że uczestnictwo obywateli w życiu społecznym i politycznym jest kluczowe dla dokonywania przemian. W celu weryfikacji tego założenia ustalono, że właściwe będzie przeprowadzenie analizy dokumentów oraz wywiadów pogłębionych z przedstawicielami programów rozwojowych przy Ministerstwie Spraw Zagranicznych w Czechach, Polsce, Słowacji i na Węgrzech oraz wśród organizacji pozarządowych. Ponadto, podjęto decyzję o sporządzeniu bazy danych projektów skierowanych do młodych ludzi w państwach komunistycznych kierując się zarówno klasyfikacją przyjętą przez praktyków, jak i literaturą naukową dotyczącą młodzieży, aktywizmu społecznego i zaangażowania politycznego młodzieży w demokracjach, a także na temat roli młodych ludzi w procesie demokratyzacji.
Wysunięto dwa powody do gromadzenia informacji o programach młodzieżowych skierowanych do tych państw. Opierając się na wywiadach oraz analizie tekstów i wcześniejszych badaniach, wszystkie te państwa są głównymi odbiorcami pomocy z Czech, Polski, Słowacji i Węgier. Ponadto, państwa te znajdują się w trzech różnych regionach Europy: na Bałkanach Zachodnich, w Europie Wschodniej i na Kaukazie, i chociaż wszystkie te państwa miały doświadczenie z komunizmem, okresy przejściowe zostały ukształtowane przez różne wydarzenia polityczne, społeczne, ekonomiczne oraz różne czynniki zewnętrzne. Natomiast ich cechą wspólną jest to, że zmagają się z ustanowieniem i utrzymaniem instytucji demokratycznych w swoim państwie. Kolejny powód wyboru do badań programów wspierania demokracji skierowanych do młodych ludzi był taki, że założono, że w państwach postkomunistycznych, w których demokracja nie jest obecna albo głęboko zakorzeniona, a uczestnictwo obywateli jest ograniczone, promowanie norm i praktyk demokratycznych poprzez programy na rzecz demokracji może przyczynić się do zmian w poziomie partycypacji młodych ludzi, co w konsekwencji może prowadzić do zmian w kulturze politycznej państwa odbiorcy.
W celu weryfikacji założenia, że młodzi ludzie w państwach postkomunistycznych potrzebują wsparcia na rzecz demokracji podjęto decyzję o przeprowadzeniu badań ankietowych na temat opinii i postaw młodych ludzi w Bośni i Hercegowinie, Gruzji i na Ukrainie w 2016 w ramach utworzonej współpracy z organizacjami pozarządowymi. Pomoc na rzecz demokracji sprawdza się najlepiej tam, gdzie jej najbardziej potrzeba dlatego też, badając stronę odbiorcy celem miała być weryfikacja czy młodzi ludzie w tych państwach faktycznie takiego wsparcia potrzebują, co z kolei miało mieć istotne implikacje dla praktyków i teoretyków zajmujących się pomocą na rzecz demokracji. Liczne badania pokazują, że w państwach postkomunistycznych społeczeństwo przejawia najniższy poziom aktywności politycznej. Dlatego założono, że poprzez wspieranie społeczeństwa obywatelskiego zmniejszy się deficyt partycypacji obywatelskiej i przyczyni się to do budowy „kultury politycznej uczestniczącej,” ponieważ więcej osób będzie chętnych do zaangażowania się w życie publiczne i podejmowanie decyzji, a tego rodzaju kultura polityczna jest właściwa dla demokracji.
Po trzecie, zawężenie badań miało pozwolić na bardziej precyzyjną ocenę wpływu wybranego typu wpierania demokracji. Zdecydowano, że ocena ta będzie polegać na ewaluacji projektów organizacji pozarządowych metodą randomizacji w określonym obszarze pomocy demokracji – aktywizowania młodzieży. Metoda randomizacji (ang. Randomized Controlled Trails—RCTs) pozwala na taką ewaluację i uznawana jest za najbardziej wiarygodną oraz dokładną metodą oceny wpływu. Metoda ta została spopularyzowana przez grupę ekonomistów w Abdul Latif Jameel Poverty Action Lab (J-PAL) z Wydziału Ekonomii Instytutu Technologicznego w Massachusetts (MIT) i szeroko wykorzystywana jest w ocenie projektów pomocy rozwojowej. Pomimo walorów tej metody na razie nie jest szeroko wykorzystywana w dziedzinie pomocy na rzecz demokracji, ponieważ w odróżnieniu od wykorzystania jej przy ewaluacji pomocy rozwojowej (pomoc humanitarna, pomoc w celu redukcji ubóstwa, pomoc edukacyjna etc.), skutki takiej pomocy są trudniej mierzalne. Dlatego konsultując z J-PAL podjęto decyzję, że badania będą koncentrować się na projektach wspierających demokrację, których odziaływanie jest bardziej wymierne, na przykład na projektach promujących aktywizacje młodych ludzi.
Ocena wpływu za pomocą randomizacji miała pozwolić odpowiedzieć na pytania czy i w jaki sposób projekty w dziedzinie promowania demokracji wpływają na młodzież, ale także na bardziej ogólne pytanie stawianie przez badawczy, czy pomoc na rzecz demokracji faktycznie przyczynia się do rozpowszechniania demokratycznych idei i postaw. W niniejszej pracy badawczej zdecydowano się zastosować odpowiednią metodologię dobraną do problemu badawczego z perspektywy mikro (wpływ programów pomocy na rzecz demokracji skierowanych do młodzieży na podstawie wybranego programu), która pozwala w sposób precyzyjny udzielić odpowiedzi na stawiane pytania badawcze. Niemniej jednak ponieważ miał to być precedens w badaniach z użyciem tej metodologii, dodatkowym celem projektu stało się pokazanie użyteczności tej metody.
Mając na uwadze bogatą literaturę na temat roli społeczeństwa obywatelskiego, a także na temat pomocy zagranicznej dla organizacji pozarządowych, warto odnotować, iż niewiele badań zostało przeprowadzonych na temat szczególnej pomocy udzielanej wybranych grupom społeczeństwa obywatelskiego. Biorąc pod uwagę ten bliski związek między rolą kobiet w polityce a demokracją i pokojem, wzmocnienie pozycji kobiet oraz wykorzystanie ich talentu i przywództwa stało się ważnym priorytetem społeczności międzynarodowej. Badacze zwracają uwagę na fakt, że w okresie budowania pokoju (ang. peacebuilding), kobiety są często jednym z głównych odbiorców programów skierowanych do społeczności obywatelskiej. Dlatego w badaniu mającym na celu ocenę wpływu pomocy na rzecz demokracji, analizowano konkretne rodzaje pomocy, jedną z nich było wzmocnienie pozycji politycznej kobiet. Badanie to było motywowane pytaniem, czy pomoc na rzecz demokracji, która ma na celu wsparcie kobiet w państwach po zakończeniu konfliktu wewnętrznego ma pozytywny wpływ na ich pozycję polityczną. W następnej kolejności zdecydowano o podjęciu badań, prowadzonych na szeroką skalę we współpracy z wieloma organizacjami pozarządowymi, formułując następujące pytania szczegółowe: 1) Dlaczego organizacje pozarządowe z młodych krajów donatorów wybierają zagraniczną młodzież jako odbiorców swoich działań na rzecz wspierania demokracji? 2) W jaki sposób wspierana jest młodzież w państwach docelowych? Jaki rodzaj demokracji jest promowany przez organizacje? 3) Czy młodzi ludzie w państwach docelowych potrzebują tego wsparcia? 4) Jaki jest wpływ projektów pomocy na bezpośrednich beneficjentów, a mianowicie na młodych ludzi – czy wysiłki te są skuteczne w kontekście rozpowszechniania norm i praktyk demokratycznych?
Takie zawężenie badań wiązało się z wyborem odpowiedniej perspektywy teoretycznej oraz adekwatnej metodologii badań. Po pierwsze, zdecydowano się na wybór formy pomocy na rzecz demokracji, która kierowana jest do młodych ludzi. Powszechnie uznaje się, że społeczeństwo obywatelskie ma wpływ na wszystkie etapy procesu demokratyzacji: liberalizacji, transformacji oraz konsolidacji demokracji. Aktywni, świadomi, poinformowani i zdeterminowani młodzi obywatele są ważni nie tylko dla budowania, ale i stabilności demokracji. Sformułowano założenie badawcze, że organizacje pozarządowe z Polski, Czech, Słowacji i Węgier promując demokrację wśród młodych ludzi w szczególności wspierają aktywność obywatelską głównie poprzez programy edukacyjne, ponieważ same będąc odbiorcami pomocy zagranicznej oraz będąc zaangażowane w przemiany demokratyczne w swoich państwach dostrzegają, że uczestnictwo obywateli w życiu społecznym i politycznym jest kluczowe dla dokonywania przemian. W celu weryfikacji tego założenia ustalono, że właściwe będzie przeprowadzenie analizy dokumentów oraz wywiadów pogłębionych z przedstawicielami programów rozwojowych przy Ministerstwie Spraw Zagranicznych w Czechach, Polsce, Słowacji i na Węgrzech oraz wśród organizacji pozarządowych. Ponadto, podjęto decyzję o sporządzeniu bazy danych projektów skierowanych do młodych ludzi w państwach komunistycznych kierując się zarówno klasyfikacją przyjętą przez praktyków, jak i literaturą naukową dotyczącą młodzieży, aktywizmu społecznego i zaangażowania politycznego młodzieży w demokracjach, a także na temat roli młodych ludzi w procesie demokratyzacji.
Wysunięto dwa powody do gromadzenia informacji o programach młodzieżowych skierowanych do tych państw. Opierając się na wywiadach oraz analizie tekstów i wcześniejszych badaniach, wszystkie te państwa są głównymi odbiorcami pomocy z Czech, Polski, Słowacji i Węgier. Ponadto, państwa te znajdują się w trzech różnych regionach Europy: na Bałkanach Zachodnich, w Europie Wschodniej i na Kaukazie, i chociaż wszystkie te państwa miały doświadczenie z komunizmem, okresy przejściowe zostały ukształtowane przez różne wydarzenia polityczne, społeczne, ekonomiczne oraz różne czynniki zewnętrzne. Natomiast ich cechą wspólną jest to, że zmagają się z ustanowieniem i utrzymaniem instytucji demokratycznych w swoim państwie. Kolejny powód wyboru do badań programów wspierania demokracji skierowanych do młodych ludzi był taki, że założono, że w państwach postkomunistycznych, w których demokracja nie jest obecna albo głęboko zakorzeniona, a uczestnictwo obywateli jest ograniczone, promowanie norm i praktyk demokratycznych poprzez programy na rzecz demokracji może przyczynić się do zmian w poziomie partycypacji młodych ludzi, co w konsekwencji może prowadzić do zmian w kulturze politycznej państwa odbiorcy.
W celu weryfikacji założenia, że młodzi ludzie w państwach postkomunistycznych potrzebują wsparcia na rzecz demokracji podjęto decyzję o przeprowadzeniu badań ankietowych na temat opinii i postaw młodych ludzi w Bośni i Hercegowinie, Gruzji i na Ukrainie w 2016 w ramach utworzonej współpracy z organizacjami pozarządowymi. Pomoc na rzecz demokracji sprawdza się najlepiej tam, gdzie jej najbardziej potrzeba dlatego też, badając stronę odbiorcy celem miała być weryfikacja czy młodzi ludzie w tych państwach faktycznie takiego wsparcia potrzebują, co z kolei miało mieć istotne implikacje dla praktyków i teoretyków zajmujących się pomocą na rzecz demokracji. Liczne badania pokazują, że w państwach postkomunistycznych społeczeństwo przejawia najniższy poziom aktywności politycznej. Dlatego założono, że poprzez wspieranie społeczeństwa obywatelskiego zmniejszy się deficyt partycypacji obywatelskiej i przyczyni się to do budowy „kultury politycznej uczestniczącej,” ponieważ więcej osób będzie chętnych do zaangażowania się w życie publiczne i podejmowanie decyzji, a tego rodzaju kultura polityczna jest właściwa dla demokracji.
Po trzecie, zawężenie badań miało pozwolić na bardziej precyzyjną ocenę wpływu wybranego typu wpierania demokracji. Zdecydowano, że ocena ta będzie polegać na ewaluacji projektów organizacji pozarządowych metodą randomizacji w określonym obszarze pomocy demokracji – aktywizowania młodzieży. Metoda randomizacji (ang. Randomized Controlled Trails—RCTs) pozwala na taką ewaluację i uznawana jest za najbardziej wiarygodną oraz dokładną metodą oceny wpływu. Metoda ta została spopularyzowana przez grupę ekonomistów w Abdul Latif Jameel Poverty Action Lab (J-PAL) z Wydziału Ekonomii Instytutu Technologicznego w Massachusetts (MIT) i szeroko wykorzystywana jest w ocenie projektów pomocy rozwojowej. Pomimo walorów tej metody na razie nie jest szeroko wykorzystywana w dziedzinie pomocy na rzecz demokracji, ponieważ w odróżnieniu od wykorzystania jej przy ewaluacji pomocy rozwojowej (pomoc humanitarna, pomoc w celu redukcji ubóstwa, pomoc edukacyjna etc.), skutki takiej pomocy są trudniej mierzalne. Dlatego konsultując z J-PAL podjęto decyzję, że badania będą koncentrować się na projektach wspierających demokrację, których odziaływanie jest bardziej wymierne, na przykład na projektach promujących aktywizacje młodych ludzi.
Ocena wpływu za pomocą randomizacji miała pozwolić odpowiedzieć na pytania czy i w jaki sposób projekty w dziedzinie promowania demokracji wpływają na młodzież, ale także na bardziej ogólne pytanie stawianie przez badawczy, czy pomoc na rzecz demokracji faktycznie przyczynia się do rozpowszechniania demokratycznych idei i postaw. W niniejszej pracy badawczej zdecydowano się zastosować odpowiednią metodologię dobraną do problemu badawczego z perspektywy mikro (wpływ programów pomocy na rzecz demokracji skierowanych do młodzieży na podstawie wybranego programu), która pozwala w sposób precyzyjny udzielić odpowiedzi na stawiane pytania badawcze. Niemniej jednak ponieważ miał to być precedens w badaniach z użyciem tej metodologii, dodatkowym celem projektu stało się pokazanie użyteczności tej metody.
Więcej informacji na temat projektu można znaleźć na stronie http://demoaid.amu.edu.pl